Năm1985, khi Thủ tướng Mahathir Mohamad lái mẫu xe đầu tiên do Malaysia tự sản xuấtqua cầu Penang, ông đã chứng kiến vẻ mặt tự hào của người dân, với những ngóntay cái giơ cao.

  Thủ tướng Mahathir Mohamad được coilà "cha đẻ" của ngành sản xuất ôtô Malaysia. Nhờ sự quyết tâm củaông, mà Công ty Ôtô quốc gia Proton (Perusahaan Otomobil Nasional), ra đời, lớnmạnh, để rồi chiếm thị phần lớn nhất trong ngành sản xuất xe hơi của nước này.

  Trong cuốn hồi ký của mình (TunMahathir Mohamad: Hồi ký chính trị), Thủ tướng Mahathir nhớ lại mơ ước sản xuấtôtô trong nước bắt đầu nhen nhóm trong ông từ năm 1964, khi ông lần đầu đến NewYork, Mỹ. Khi nhìn thấy những dòng xe tấp nập ra vào sân bay, ông kể rằng"tôi chưa bao giờ chứng kiến cảnh này kể cả khi ở Nhật Bản và châuÂu". Từ đó, ông muốn người Malaysia tiếp thu được công nghệ cơ khí, yếu tốquan trọng trong ngành sản xuất chế tạo.

  Tuy nhiên ý tưởng này của Mahathirban đầu đã bị nhạo báng, chế diễu. Đảng đối lập, báo chí và cả các chuyên giakinh tế đều hoài nghi về tính khả thi của dự án. "Thậm chí một vài ngườitrong nội các còn lớn tiếng miệt thị chúng tôi", ông viết.

  Nặng nề hơn, để giễu cợt ý tưởngnày, họa sĩ vĩ đại nhất Malaysia là Lat đã vẽ một bức biếm họa về chiếc xe ôtôdo nước này tự sản xuất với chiếc mái có hình xe bò kéo. Tuy nhiên, tất cảkhông làm sờn lòng vị thủ tướng sắt đá.

  Công ty Proton được thành lập năm1983, là liên doanh giữa Tập đoàn công nghiệp nặng Malaysia (HICOM) với Công tysản xuất ôtô Mitsubishi (MMC) thuộc Tập đoàn Mitsubishi. Ông lý giải:"Mitsubishi không phải là công ty sản xuất ôtô hàng đầu Nhật Bản, nhưng đólà công ty duy nhất sẵn sàng tham gia cùng chúng tôi".

 MahathirMohamad (phải) được coi là "cha đẻ" của ngành công nghiệp ôtôMalaysia. Ảnh: Says.com.

  Và sau 2 năm thành lập, Proton tungra thị trường mẫu xe đầu tiên ngày 9/7/1985, lấy tên hạt Saga, loại hạt rất đồngđều nhau và từng có thời gian được dùng để cân đong vàng. Dòng xe đầu tiên làloại xe nhỏ gọn, có công suất chỉ từ 1.300-1.500 cc. Phát biểu trong ngày ra mắtxe, Mahathir đã tự hào cho rằng: "Điều này còn hơn cả một chiếc xe”.

  Thủ tướng Malaysia nhớ lại trongnăm đầu tiên, công suất nhà máy là 25 nghìn chiếc, nhưng chưa được thị trườngđón nhận, và công ty đứng trước nguy cơ thua lỗ, bản thân ông cũng chuẩn bị hứngchịu những chỉ trích. Mahathir lập tức thay CEO người Malaysia để thuê chuyêngia của Nhật, và trong bốn năm tiếp theo, chất lượng xe ô tô Proton đã cải thiệnđáng kể, công ty được vực dậy ngay trong năm đầu tiên.

  Sau khi người Nhật điều hành thànhcông nhà máy, Malaysia mới đưa người bản địa trở lại đảm nhận các vị trí quảnlý sau khi đã học được rất nhiều kinh nghiệm quý giá. Có giai đoạn, công suấtnhà máy lên tới 200 nghìn xe mỗi năm, với mẫu mã liên tiếp thay đổi, và có lúcđã chiếm tới 80% thị phần Malaysia, nhờ chính sách bảo vệ bằng thuế hàng hóa thấphơn thuế nhập khẩu đánh vào xe ngoại.

  Theo tính toán của Mahathir, khoảntiền chính phủ đầu tư vào Proton đã đem lại lợi nhuận hơn 3.000%. "Nhờ cóProton người Malaysia đã có thể mua ôtô. Đó là thành tựu quan trọng không chỉ đốivới sự nghiệp công nghiệp hóa mà còn thay đổi lối sống của người Malaysia đươngthời", Thủ tướng Malaysia tự hào nhận xét.

  Khi Proton xây dựng nhà máy thứ hainăm 1996, công ty đã tự chi trả toàn bộ chi phí xây dựng mà không cần vay mượnchính phủ hay ngân hàng. Mahathir cũng công nhận về sau, chấtlượng xe Proton bị giảm sút và xe cũng khó cạnh tranh với các dòng xe nhập khẩutừ Nhật Bản và Hàn Quốc, khiến thị phần từ 80% giảm xuống chỉ còn trên 40%, vàsố xe bán ra còn thấp hơn cả Perodua, hãng xe ôtô nội địa thứ hai của nước này.

  Từ thành công của Perodua ở dòng xecó dung tích 600 cc, Mahathir đã tìm đến hãng Daihatsu để yêu cầu hợp tác để sảnxuất mẫu xe cỡ nhỏ này. Dự án thứ hai này tiếp tục thành công, khiến Protonliên tục gia tăng quỹ tiền mặt lên đến con số 4 tỷ Ringgit.

  Proton cũng từng được xuất khẩusang Anh năm 1989, với số lượng lên tới trên 10 nghìn chiếc. Đây cũng là loạixe duy nhất không phải do châu Âu sản xuất được bộ Nội vụ Anh chọn để cung cấpcảnh sát nước này.